تاریخچه بلبرینگ

کاملترین تاریخچه بلبرینگ

زمان تقریبی خواندن: 7 دقیقه

در اولین بخش از دانشنامه بلبرینگ گروه صنعتی صنعتیک می ‌خواهیم در مورد تاریخچه بلبرینگ، اینکه بلبرینگ از کجا آمده و اولین استفاده بشر از بلبرینگ در کجا بوده بیشتر بدانیم.

در این بخش به بررسی کامل تاریخچه بلبرینگ از ابتدای آن و اشخاص تاثیر گذار این صنعت، سیر تکامل بلبرینگ ها از ایده تا اجرا و چالش های پیش روی جوامع و نیاز به اختراع بلبرینگ ها خواهیم پرداخت. 

امروزه از رایج‌ترین اجزای دستگاه که تقریباً در هر گوشه از دنیا می ‌توان آنها را یافت می‌توان از بلبرینگ‌ها نام برد.

بلبرینگ ها را در بسیاری از وسایل مانند وسایل خانگی، اسباب بازی کودکان، صندلی‌های گردان، رایانه‌ها و لوازم صوتی تصویری و… می‌توان دید.

اما اولین طرح بلبرینگ یا اولین استفاده انسان از بلبرینگ کجا بوده چه کسی بلبرینگ را اختراع کرد؟

در این بخش از دانشنامه صنعتیک ما به گذشته برمی‌گردیم تا کشف کنیم چگونه این اختراع مهم به وجود آمده است و چگونه طی سال‌ها تکامل یافته است و در کجاها از این اختراع استفاده شده است.

در طول تاریخ بیرینگ ها (تمامی انواع بلبرینگ) از مواد بسیاری از جمله چوب، سرامیک، یاقوت کبود، شیشه، پلاستیک، فولاد، برنز و سایر فلزات و جواهراتی مثل کوارتز و…ساخته شده است.

با ما از ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح، با بلبرینگ ها چوبی تا به امروز با بلبرینگ های مغناطیسی همراه باشید..

سرفصل ها:

1.آغاز بلبرینگ

         داستان استفاده بشر از بلبرینگ های اولیه و ارایه طرح های بلبرینگ های اولیه

               از 2600 سال قبل از میلاد تا آغاز قرن 18

2.بلبرینگ جان میابد

         تلاش برای ساخت بلبرینگ های اولیه

                از اواخر قرن 18 تا قرن 19

3.عصر ظهور FAG TIMKKEN SKF

          تاسیس شرکت های بلبرینگ و تلاش برای ساختن بلبرینگ های مختلف

                 از اواخر قرن 19 تا قرن 20

4.بلبرینگ های امروزی

                                                معاصر

 

                                                                   

 

1.آغاز بلبرینگ

۲۶۰۰ سال قبل از میلاد در مصر باستان

اولین تصویر از استفاده بلبرینگ‌ها را می‌توان به دوره زمانی مصر باستان حدود ۲۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نسبت داد

                                                                   

مصریان باستان از اولین افرادی بودند که از نوعی بیرینگ غلطکی برای جابجایی قطعات سنگی بزرگ و سنگین در اهرام مصر استفاده می‌کردند این بیرینگ‌ها به صورت کنده چوب زیر قطعه‌های سنگ قرار می‌گرفت و به مصریان باستان این اجازه را می‌داد که به راحتی سنگ‌های بزرگ را جابجا و برای ساختن اهرام مصر از آنها استفاده کنند، این شکل ابتدایی یک رولبرینگ بود که توسط مصری ها استفاده شد.

این نوآوری در طول سال‌ها تکرار شد و اجداد ما از اصول اولیه بلبرینگ‌ها برای کمک به زندگی روزمره خود استفاده کردند

۴۰ سال قبل از میلاد در رم باستان

در یک کشتی رومی غرق شده در دریاچه‌ای در ایتالیا میز چوبی پیدا شده است که قدمت آن را در حدود ۴۰ سال قبل از میلاد تخمین می‌زنند

                                                                         

در زیر این میز دو عدد گوی چوبی به عنوان بلبرینگ تعبیه شده است که برای چرخاندن و جابجایی این میز در زمان قدیم بر روی عرشه کشتی استفاده می‌شده است.

قرن ۱۶ میلادی در ایتالیا

بر طبق اسناد به جای مانده در قرن شانزدهم لئوناردو داوینچی دانشمند، نقاش، مجسمه سازو طراح مکانیسم مشهور ایتالیایی شروع به ایجاد نقشه‌ها و طرح‌های اولیه یک هلیکوپتر کرد.

                                                                            

در طرح های او نسخه‌ای اولیه از بلبرینگ با ساچمه‌های مدرن امروزی طراحی شده است این اولین بار است که بلبرینگ‌ها در مفهوم یک طراحی مورد استفاده قرار می‌گیرند

قرن ۱۷ میلادی در ایتالیا

                                                                             

 در قرن بعدی یعنی قرن هفدهم گالیله دانشمند و اخترشناس مشهور ایتالیایی برای اولین بار یک بلبرینگ با قفسه را توصیف می‌کند در حالی که او به ساخت این بلبرینگ ادامه نداد اما به وضوح اصول طراحی را توضیح داد و به مهندسان بعدی ایده ساخت بلبرینگ را ارائه کرد.

 

2.بلبرینگ جان میابد

در قرن هجدهم بلبرینگ به چیزی بیش از مفهوم طراحی تبدیل شدند زیرا مهندسان شروع به پیاده‌سازی اصول به جای مانده در صنعت های مختلف مانند نساجی ها، ساعت سازی ها و کالسکه ها و…کردند و در واقع بلبرینگ هایی را ساختند که شبیه بلبرینگ‌های امروزی هست.

بیرینگ های ساده در این سال ها در صنایع مختلف مثل نساجی و کالسکه سازی و ساعت سازی و در قطار ها و ماشین های بخار و… به وفور استفاده میشد. این بیرینگ های ساده در واقع یاطاقان هایی بودند بدون هیچ عنصر غلتشی مثل ساچمه.

در این یاتاقان ها به طور مثال شفت سختکاری شده در تماس مستقیم با یک‌ فلز سخت کاری شده یا یک فلز ضدسایش بود که به صورت مستمر با روان کننده هایی مثل روغن روان میشد و میچرخید. مثال بارز این نوع بیرینگ ها لولاهای درب میباشد. این نوع بلبرینگ های ساده در طول تاریخ تمدن بشر در آسیاب ها و درب ها و چرخ های اولیه و.. همواره استفاده میشدند.

سال ۱۷۲۰ میلادی فرانسه

هنری سالی ساعت ساز انگلیسی که ساکن فرانسه بود یک ساعت برای کشتی های طراحی که که بتواند زمان دقیق را در سفرهای دریایی دور را نشان دهد، او در این ساعت دریایی از ساچمه های استوانه ای چوبی به عنوان عنصر غلتشی استفاده کرد. ساعت او نتوانست در تکانه های دریا زمان دقیق را حفظ کند و دچار خطا شد.

                                                                             

سال 1740میلادی انگلستان

جان هریسون، دانشمند، ساعت ساز و نجار انگلیسی تصمیم گرفت یکی از چالش های بزرگ ان زمان را که مشکل محاسبه طول جغرافیایی توسط دریانوردان در سفرهای دریایی دور بود را با ساخت یک ساعت دقیق که در دریا دچار خطا نشود حل کند.

                                                                           

این ساعت دریانوردی را متحول کرد و کاپیتان‌ها را قادر ساخت که در هر زمان به طور دقیق محاسبه کنند در چه طول جغرافیای هستند در این شرایط بود که هریسون در طراحی و ساخت ساعت نسبتا دقیق خود از بلبرینگ های ساچمه دار در سال ۱۷۴۰ استفاده کرد. امروزه ساعت های ساخت او در موزه های بریتانیا در معرض دید عموم مردم هستند

                                                                               

سال ۱۷۹۴ میلادی ولز

آقای فیلیپ وان مالک کارخانه فولاد و فورج آهن در ولز این طرح را در سال ۱۷۹۴ یک قدم جلوتر برد او توضیح داد که می‌توان ساچمه‌های آهنی را بین چرخ و محور کالسکه  قرار داد تا اصطکاک در حین حرکت کاهش یابد.

                                                                                   

 ساچمه ها در جای خود داخل شیار عمیق با یک درپوش مهر و موم شده بودند تا از جابجایی و خروج آنها جلوگیری شود. این طرح ثبت شد و به تولید رسید. تولید ساچمه های فولادی فورج شده برای کالسکه ها.

 سال ۱۸۸۳ میلادی در آلمان

فردیش فیشر، دستگاه ساز المانی برای اولین بار توانست ماشین سنگ زنی ساچمه های فولادی را طراحی و تولید کند.

او دو سنگ دوار را که موازی میچرخیدن به میزان ۱.۹ درجه کج کرد و با قرار دادن ساچمه ها بین این دو سنگ، ساچمه ها شروع به چرخید در هر جهت کردند و به صورت یکنواخت سنگ خوردند و صیقلی شدند.

                                                                                 

 فردیش فیشتر همان ساچمه های بلبرینگ های امروزی را به جهان معرفی کرد و از او به عنوان پدر بلبرینگ نوین یاد میشود.

 کارخانه تاسیس شده توسط او توانست در مدت کوتاهی هفته ای ۱۰ میلیون ساچمه را سنگ بزند.

سال ۱۸۶۹ میلادی فرانسه

ژول سوریرا، تعمیرکار فرانسوی دوچرخه، اولین بلبرینگ شعاعی را در سال 1869 طراحی کرد و این بلبرینگ پس از نصب بر روی دوچرخه جیمز مور در اولین مسابقات دوچرخه سواری جهان، به پیروزی رسید

                                                                           

3.عصر ظهور TIMKEN و SKF و FAG

انسان‌ها و کسب و کارها به سرعت متوجه اهمیت بیرینگ ها در صنعت شده‌اند بیرینگ ها کارهای پرزحمت را آسان‌تر و ساده‌تر می‌کردند

مخترعان طرح‌های موجود را مطالعه می‌کردند تا سعی کنند آنها را بهبود بخشند و نشانی از خود در تاریخ به جا بگذارند

سال ۱۸۹۸ میلادی آمریکا

 هنری تیمکن که در ابتدا شاگرد کالسکه سازی و در ادامه فعالیتش صاحب شرکت کالسکه سازی در آمریکا بود توانست با نبوغ خود یک حق اختراع برای بلبرینگ غلطکی مخروط ثبت کند او سپس در سال ۱۸۹۹ شرکت تیمکن را تاسیس کرد همان تیمکنی که امروزه آن را در صنعت بلبرینگ به خوبی می‌شناسیم، این نوع بلبرینگ بقدری در دنیا فراگیر شد که سیل تقاضا از طرف شرکت های کالسکه سازی و در ادامه خودروسازی و کامیون و تراکتورسازی ها و… به سمت کارخانه تیمکن گسیل شد. در سال ۱۹۲۳ نود درصد تولید بلبرینگ آمریکای شمالی توسط شرکت تیمکن انجام می پذیرفت.

                                                                         

این اختراع در ابتدا با غلطک‌های مخروطی در چرخ‌های کالسکه‌ها نصب می‌شد و باعث می‌شد چرخ‌ها نرم‌تر سریع‌تر و طولانی‌تر از همیشه کار کنند. در چرخ های فرود شاتل فضایی از بلبرینگ های تیمکن استفاده شد.

سال ۱۹۰۵ میلادی آلمان

نام تجاری FAG  مخفف عبارت آلمانی Fischer’s Automatische Gussstahlkugelfabrik  به معنی دستگاه سنگ زنی اتوماتیک فیشر در آلمان ثبت شد. ۶ سال پس از مرگ فیشر.

سال ۱۹۰۷ میلادی سوئد

 سون وینگکوئیست که مهندس عملیات در صنعت نساجی بود در کارخانه نساجی مشغول به کار بود که بر روی زمین های رسی تاسیس شده بود و نشست کف کارخانه باعث جابجایی شفت های محور دستگاه درحد چند دهم میلیمتر و گاها حتی زیاد تر میشد. بلبرینگ های سفت آن زمان تحمل بار اضافی این کج شدن های جزئی محور را نداشتند و سریع خراب میشدند.

                                                                             

او عمده وقت خود را صرف طراحی یک نوعی بلبرینگ کرد که بتواند مقداری از کجی محور را تحمل کرده و به کار خود ادامه دهد، در ابتدا در سال ۱۹۰۶ بلبرینگ تک ردیف ساچمه خودتنظیم را اختراع کرد. اما این بلبرینگ این عیب را داشت که برای بارهای محوری ضعیف بود. یک سال بعد او بلبرینگ‌های خود تنظیم دو ردیف ساچمه را اختراع کرد و برای ثبت اختراع در ۱۰ کشور درخواست ثبت کرد در همان سال اول شرکت SKF را تاسیس کرد با تولید روزانه ۱۸۰ بلبرینگ .

 

 

سال 1911 میلادی آمریکا

کینگزبری  یک مهندس، مخترع و کارآفرین آمریکایی بود. او توانست طی تحقیقات خود در دانشگاه بیرینگ کفگرد هیدرودینامیکی را اختراع کند که از یک لایه نازک روغن برای تحمل وزن تا 220 تن استفاده می کند. 

                                                                             

این بلبرینگ طول عمر بسیاری از انواع ماشین آلات را در اوایل قرن بیستم افزایش داد. درجه اول در کشتی های نیروی دریایی در طول جنگ جهانی اول و دوم نصب شد.

سال ۱۹۱۷ میلادی آمریکا

در این سالها در خلال جنگ جهانی اول تولید کنندگان بلبرینگ مستقر در آمریکا تصمیم گرفتند که اولین انجمن تولیدکنندگان بلبرینگ آمریکا (ABMA) را تاسیس کنند. هدف از تشکیل این انجمن کمک به تولید بهتر و بیشتر بلبرینگ در امریکا بود

سال ۱۹۴۱ میلادی آمریکا

جسی بیمز از دانشگاه ویرجینیا برخی از اولین اختراعات بیرینگ های مغناطیسی فعال را در طول جنگ جهانی دوم ثبت کرد. از آن موقع تا به امروز دانشمندان زیادی روی بلبرینگ های مغناطیسی کار کردند و طرح های بیمز را بهبود دادند.

                                                                           

سال ۱۹۴۴ میلادی المان

در جنگ جهانی دوم ارتش انگلستان به همراهی ارتش آمریکا به این نتیجه رسیدند که برای توقف ارتش نازی باید در تولید بلبرینگ آنها خلل ایجاد کنند. بلبرینگ ها بخش حیاتی بسیاری از اجزای جنگ بودند. در فوریه ۱۹۴۴ ارتش آمریکا و انگلیس به منطقه شواینفورت آلمان که مرکز تولید بخش زیادی از بلبرینگ های آلمان نازی  بود حمله کردند. این کار به ارتش نازی آسیب بزرگی زد.

سال ۱۹۴۹ میلادی آلمان

رولبرینگ سوزنی توسط گئورگ شافلر ساخته شده است، بلبرینگ سوزنی را به یک جزء قابل اعتماد برای کاربردهای صنعتی تبدیل شد. برادران ویلهلم و گئورگ شافلر، که هر دو دارای مدرک دکتری بودند، شرکت INA را در سال ۱۹۴۶ تاسیس کرده بودند.

سال 1972 میلادی آمریکا

 باد ویزکارور بلبرینگ های پشت شیار “v” را اختراع کرد.  این طرح دارای یک حرکت خطی بود که از هر دو زاویه 90 درجه “v” خارجی و داخلی تشکیل شده بود.  این طرح اولین بلبرینگ خطی بود دنیا بود که تا آن موقع اختراع شده بود                               

                                                                             

سال 1980 میلادی آمریکا

 رابرت شرودر، بنیانگذار Pacific Bearing، اولین یاتاقان ساده دو ماده را اختراع کرد. این یاتاقان  نوعی از بلبرینگ های خطی بود که از یک پوسته فلزی، معمولاً فولاد ضد زنگ، فولاد یا آلومینیوم ساخته شده بود که دارای لایه ای از مواد تفلون ضد سایش در مرکز خود بود.

                                                                 

4.بلبرینگ‌های امروزی

در طول قرن بیستم طراحی بلبرینگ توسط تولید کنندگان مختلف ادامه یافت و طرح‌های جدیدی برای استفاده در هر صنعت و کاربرد و محیط ایجاد شد

 امروزه تقریباً در تمام کاربردهای صنعتی از مته‌های دندانپزشکی گرفته تا چرخ خودروها تقریباً در همه چیز بلبرینگ‌ها را خواهید یافت

انسان امروزی دیگر با اصطحکاک محدود نمی‌شود بلبرینگ‌ها ماشین‌ها را قادر می‌سازد تا به آرامی و بدون زحمت کار کنند بدون اینکه توسط اصطحکاک مهار شوند.

 

 تقریبا هیچ محدودیتی برای کاری که یک بلبرینگ مدرن می‌تواند انجام دهد وجود ندارد خواه در برابر ناترازی ایستاده باشد خواه در برابر بارها یا کارها و دماهای بالا,  در سخترین شرایط عملیاتی تقریباً همیشه یک بلبرینگ در دسترس است که می‌تواند در برابر چالش‌ها بایستد و به چرخش خود ادامه دهد.

 

برای چالش های بیرینگی خود با مشاوران ما تماس بگیرید تا بتوانند شما را در انتخاب بیرینگ درست راهنمایی کنند.

    شماره های تماس صنعتیک:  09104800088 و 02177679043 و 02177678964

ممنونیم که برای دانستن داستان بلبرینگ ها با ما از گذشته تا به امروز همراهی کردید. به امید دیدار مجدد شما در مقاله بعدی دانشنامه بلبرینگ صنعتیک..

تاریخ بلبرینگ ایران بخش اول- ورود بلبرینگ

در این قسمت از دانشنامه بلبرینگ صنعتیک به بررسی ورود اولین بلبرینگ ها به ایران و موارد استفاده آنها می پردازیم.

با توجه به منابع در دسترس میتوان تاریخ بلبرینگ ایران به دو بخش قبل از دهه ۲۰ و بعد از دهه ۲۰ تقسیم کرد.

اولین بلبرینگ‌ها در دنیا با فرم امروزی:

در ساعت سازی در بین سال‌های ۱۷۲۰ تا ۱۷۴۰ استفاده شد

      وسیله دیگری که در آن اولین بلبرینگ‌ها استفاده شد کالسکه‌ها  در سال ۱۷۹۴ میلادی بود 

      و در نهایت در سال ۱۸۶۹ میلادی به فرم امروزی  در دوچرخه

در منابع ایرانی اطلاعات محدودی در مورد اولین بلبرینگ‌ها و یا بلبرینگ فروشی‌ها و یا نحوه ورود اولین بلبرینگ‌ها به کشور در دسترس است بنابراین به تاریخچه کوتاهی از چند وسیله که به احتمال زیاد اولین بلبرینگ‌ها همراه با آنها وارد ایران شده است می ‌پردازیم.

وسیله‌هایی چون : کالسکه دوچرخه ساعت ژنراتور برق خودرو لوازم حفر چاه چرخ خیاطی و گرامافون و هواپیما و قطار و…

به ترتیب اسناد و تاریخ های موجود، احتمال میدهیم بلبرینگ ها به ترتیب که در زیر اشاره میشود در وسایل وارداتی قدیمی وارد ایران شده اند‌ :

• کالسکه
• دوچرخه
• ژنراتور برق
• قطار
• اتومبیل
• دستگاه های حفاری چاه
• ساعت های شهری
• چرخ خیاطی
• گرامافون
• هواپیما
• و…

 

با ما همراه باشید در این بخش از دانشنامه بلبرینگ صنعتیک.

 

کالسکه

با توجه به ریشه این کلمه که در واقع یک کلمه ای روسی هست و اسناد به جای مانده اولین واردات این وسیله از روسیه به ایران صورت پذیرفته است.

کالسکه از اولین وسیله های دارای بلبرینگ بود که از خارج به ایران وارد شد

کالسکه برای اولین بار در حدود سال ۱۵۰۰ میلادی توسط یک تاجر روس به شاه عباس دوم هدیه داده شد

با توجه به تاریخ استفاده از ساچمه‌های فولادی و شیار عمیق در کالسکه‌ها که به سال ۱۷۹۴ برمی‌گردد بعید به نظر می‌رسد در آن بلبرینگ یا ساچمه به کار رفته باشد

در سال‌های ۱۷۹۴ الی ۱۷۹۷ میلادی یک کالسکه دیگر توسط ملکه انگلیس به فتحعلی شاه قاجار هدیه داده می‌شود این کالسکه توسط کشتی به بصره سپس به بغداد و از آنجا به تهران انتقال داده می‌شود.

با توجه به باریکی خیابان‌ها و کوچه‌های آن زمان تهران این کالسکه از هم باز شده و به صورت تکه تکه به میدان ارگ آن زمان انتقال داده شده در آنجا دوباره مونتاژ می‌گردد.

با توجه به نبود راننده و فضای مناسب برای تردد و عبور کالسکه و از طرفی علاقه شدید فتحعلی شاه و اصرار وی، استفاده از این کالسکه به چند دور چرخیدن دور میدان ارگ محدود می ‌شود.

بعدها ناپلئون هم کالسکه‌ای به فتحعلی شاه هدیه داد.

از سرگذشت این دو کالسکه خبری در دسترس نیست ولی با توجه به تاریخ ورود و کشور های سازنده آنها احتمال ورود اولین بلبرینگ های ایران در چرخ این کالسکه ها بسیار زیاد می باشد.

بعدها ناصرالدین شاه در حدود سال ۱۸۵۰ چندین کالسکه از اروپا برای خود خرید. یکی از این کالسکه‌ها امروزه در موزه خودرو در جاده مخصوص کرج در معرض دید عموم قرار دارد. در چرخ‌های این کالسکه از بلبرینگ استفاده شده است. این همان کالسکه‌ای است که در جریان بازدید ناصرالدین شاه از شاه عبدالعظیم وقتی که وی مورد سوء قصد قرار گرفت و در همین کالسکه به تهران منتقل شد . از این کالسکه در زمان تاج گذاری شاهان پهلوی و جشن های ۲۵۰۰ ساله نیز استفاده شده است.

این کالسکه با مارک ماریوس با سفارش معیرالممالک در کارگاه واگن فابریک کشور اتریش ساخته شده است. جالب است بدانید این شرکت کالسکه سازی هنوز هم فعال بوده به ساخت کالسکه‌های لوکس و اشرافی ادامه می‌دهد.

بعدها با همت معیرالممالک کالسکه سازی در ایران پا گرفت. احتمال استفاده از بلبرینگ با توجه به کپی کردن کالسکه های ساخت اروپا در کارگاه کالسکه سازی معیر الممالک بسیار زیاد میباشد.

کالسکه در ابتدا صرفاً توسط اشراف و شاهزاده‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت.

کم کم با عریض شدن راه‌ها و سنگفرش شدن خیابان‌ها و ساخت کالسکه در ایران، این وسیله در دسترس عموم مردم قرار گرفت که پیشبینی میکنیم این امر باعث رونق استفاده از بلبرینگ ها در ایران بوده است.

در دوران ناصرالدین شاه فردی به نام مهدی خان ۱۰ کالسکه تهیه کرد و در یکی از کاروانسراهای دروازه محمدیه که بعدها به کاروانسرای کالسکه مشهور شد اقدام به کرایه دادن این کالسکه‌ها نمود. این اولین سیستم حمل و نقل عمومی در ایران بود. کرایه دادن کالسکه ها هم نیاز به تعمیر و نگهداری و ایجاد مراکز تعمیراتی را پیش از پیش کرد.

دوچرخه

دوچرخه یکی از وسیله‌های قدیمی دارای بلبرینگ میباشد که احتمال می رود بلبرینگ با آن به ایران وارد شده باشد

تاریخ ورود اولین دوچرخه به ایران در جایی بین سال‌های حکومت ناصرالدین شاه ذکر شده و تاریخ دقیقی در دسترس نیست.

در نوشته‌ها آمده است آن زمان که وسیله رفت و آمد مردم کالسکه درشکه و چهارپایان بوده است، فردی ارمنی تبعه روس به نام میمونیان اعلامیه می‌دهد و بلیط می‌فروشد به بهای دو قران و در اعلامیه خود اعلام میکند که قرار است در فلان تاریخ با اسب آهنی خود در میدان مشق گردش کند.

در نتیجه در آن تاریخ جمعیت زیادی به تماشای گردش این فرد بر روی دوچرخه اش در میدان مشق می روند. با توجه به تاریخ استفاده بلبرینگ در دوچرخه که به سال ۱۸۶۹ برمیگردد و تاریخ سلطنت ناصرالدین شاه بین سال های ۱۸۴۸ الی ۱۸۹۶ احتمال اینکه در این دوچرخه ذکر شده از بلبرینگ استفاده شده بود بسیار بالا بوده است.

برای دوچرخه در ایران ابتدا از نام‌های مرکب شیطان، دوچرخ شیطان، بی سیکلت، بای سیکلت، دوچرخه پایی و در نهایت از نام دوچرخه استفاده شده است.

در منابع متاخر گزارش شده است که بعد از موسیو میمونیان مردم تهران دوچرخه را در همان میدان مشق تهران (باغ ملی) در زیر پای دو نوجوان ۱۵ الی ۱۶ ساله انگلیسی دیده اند. آنها فرزندان دیپلمات‌های انگلیسی بودند که با دوچرخه در سطح شهر تهران تردد می‌کردند.

مردم آن زمان با دیدن دوچرخه در خیابان و نحوه ی حرکت و تعادل عجیب آن بر روی دو چرخ بدون آن که کسی یا چیزی آن را نگه داشته باشد در زیر لب بسم ا..‌ گفته و دور میشدند. باور عموم بر این بوده که این مرکب توسط شیاطین و پریان هدایت میشود.

در عکس‌های به جا مانده از دوران قاجار به یک عکس از یکی از دختران ناصرالدین شاه که بر روی دوچرخه نشسته است بر می‌خوریم.

 

در کتاب خون و نفت نوشته منوچهر فرمانفرمائیان پسر عبدالحسین میرزا فرمانفرما نخست وزیر در سال ۱۲۹۴  احمد شاه نوشته شده است که یکی از اولین دوچرخه های وارداتی به شهر تهران توسط پدرش به او هدیه داده شده است.

این وسیله هم به مانند همه وسیله‌های وارداتی آن زمان کم کم همه گیر شد. برند دوچرخه های وارداتی ان زمان شامل برند های: هرکولس، رالی، سه تفنگ، بیرمنگام و.. می شد که همه ساخت کشور انگلیس بودند. این برند ها توسط نمایندگی های همین برند ها در ایران فروخته میشدند. متاسفانه اطلاعات قابل استنادی در مورد فروش لوازم یدکی و بلبرینگ در این نمایندگی ها دردسترس نیست.

بعدها فردی به نام حسین شیخ آقا چند دوچرخه تهیه کرده و در خیابان ناصر خسرو در مغازه اش، اقدام به اجاره دادن دوچرخه ها نمود. پس از او فردی ارمنی به نام ادیک در خیابان منوچهری مغازه دوچرخه فروشی و دوچرخه سازی افتتاح نمود. شاید مغازه ادیک جزو اولین مغازه هایی بوده که در آن بلبرینگ هم فروخته میشد.

اولین ژنراتورهای برق

ژنراتورهای برق که با ذغال سنگ کار می کردند از اولین وسیله های بلبرینگ دار وارد شده به ایران میباشند. در نقل قول ها از اولین مولد برق ایران در شهر بندر انزلی یاد شده که توسط فردی روسی وارد شده و لامپ روشن میکرده است و بعدا از مولدی که چراغی در حرم امام رضا روشن می کرده است سخن به میان امده. اما در اسناد گرد اوری شده در موزه صنعت برق واقع در میدان شهدا تهران حاکی از آن است که اولین مولد برق در سال ۱۸۸۵ میلادی (۱۲۶۴) تنها ۶ سال پس از اختراع آن توسط ادیسون به ایران وارد شد و برای چراغانی کردن کاخ گلستان استفاده شد. دو سال بعد در سال ۱۸۸۷ میلادی (۱۲۶۶) به دستور ناصرالدین شاه فردی به نام محمد حسین امین الضراب یک ژنراتور برق دیگری به ایران وارد کرد که در تکیه دولت با آن هنگام عزاداری چند لامپ روشن کردند.  با توجه به تاریخ ورود و تکنولوژی این ژنراتورهای ذغال سنگی- بخار آبی میدانیم که در تولید آنها از بلبرینگ ها استفاده شده بود و چه بسا برای تعمیرات چندین بار بلبرینگ های آن تعویض شده بود.

زمان ناصرالدین شاه اولین کارخانه تولید برق در خیابان چراغ گاز آن زمان (چراغ برق) توسط میرزا حسن خان سپه سالار افتتاح شد که با برق تولید شده آن خیابان چراغ برق را چراغانی کردند. این کارخانه دوام چندانی نداشت.

در سال ۱۹۰۲ در شهر تبریز هم نیروگاهی توسط قاسم خان والی تاسیس شد که بخشی از خیابان مجیدی را با آن چراغانی کردند. این ژنراتور هم دوام چندانی نداشت. از تعمیرات و نگهداری و تامین قطعات آن اطلاعاتی در دسترس نیست.

در حدود سال ۱۹۰۵ میلادی (۱۲۸۴)  نیروگاه دیگری به قدرت ۴۰۰ کیلووات از نوع بخاری-پیستونی در همان خیابان چراغ برق به همت امین الضراب افتتاح شد که به صورت مستمر به مشترکین عمومی چند ساعت در شبانه روز برق می فروخت.  مطمینا در تعمیر و نگهداری از این نیروگاه از بلبرینگ ها استفاده شده است.

بعدها در حدود سال های ۱۹۲۰ الی ۱۹۳۰ (۱۳۰۰ الی ۱۳۱۰) بخش های خصوصی از جلمه کارخانه های آردسازی و ریسندگی ها و..‌ ژنراتور خریداری کرده و اقدام به تامین برق مورد نیاز خود نمودند. در این دوره طبق اسناد به جای مانده تعمیرات ژنراتورهای برق به عنوان شغل،  که در اوایل توسط مهندسان اروپایی و سپس توسط مهندسان ایرانی دانش آموخته خارج انجام میشده، به رسمیت شناخته شد.

این افراد از اولین کسانی بوده اند که در ایران با بیرینگ ها آشنا شدند و از آن استفاده کردند.

در سال ۱۹۳۳ میلادی (۱۳۱۲) رضا شاه یک نیروگاه ۶۴۰۰ کیلواتی از شرکت اشکودا چکسلواکی خرید که در سال ۱۹۳۷ (۱۳۱۶) در میدان ژاله آن زمان (میدان شهدا) به راه اندازی رسید. این ژنراتور دیزلی در موزه صنعت برق موجود هست و در آن از بلبرینگ های ZKL  چکسلواکی استفاده شده است.

صنعت برق ایران صنعت ادامه داری بوده و اسنادی دیگری از خرید دوباره ژنراتورهای از شرکت اشکودا در سال ۱۹۴۰ میلادی (۱۳۱۹) موجود است که به دلیل شروع جنگ جهانی هرگز به ایران تحویل داده نشد و….

قطار

اولین قطار اما در زمان ناصرالدین شاه پس از سفرهای اروپایی وی در حد فاصل بندر انزلی و پیربازار رشت ساخته شد. طول تقریبی این راه آهن ۱۲ کیلومتر بود. این خط در راستای توسعه تجارت بین ایران و روسیه توسط شرکت روسی خوشتاریا تاسیس شد و در عمر ۹ ساله خود کالا و مسافر جابجا میکرد. در منابع گنجایش مسافر این قطار را ۱۰۰ نفر اعلام کردند. لوکوموتیو این خط هنوز در سازمان بنادر بندرانزلی موجود هست و بر روی آن تاریخ ۱۸۴۸ میلادی حک شده است.

از عوامل از بین رفتن این خط به سیل و سپس کارشکنی طرفهای روسی اشاره شده است.

بعدها در سال ۱۸۸۲ میلادی یک خط تراموا مابین تهران و شاه عبدالعظیم احداث شد. طول آن ۸۷۰۰ متر عنوان شده است. این خط توسط یک مهندس فرانسوی به نام مسیو بواتال اجرا شد. لوکوموتیو این خط  را یک شرکت بلژیکی با کمک سرمایه داران روسی ساخته بود. اخیرا حین یک حفاری در سطح شهر تهران بخشی از این خط تراموا کشف شده است.

بی شک این دو قطار در چرخ ها و موتور خود بلبرینگ های زیادی داشته اند و از اولین بلبرینگ های ایران بوده اند.

بعد ها  خط راه آهن های کوچکی مثلا از جلفا تا تبریز یا دور دریاچه اورمیه توسط روس ها و خطی در جنوب و خوزستان برای جابجایی نفت توسط انگلیس ها به بهره برداری رسیده بود. در زمان رضا شاه اما راه آهن در ایران رشد کرد.

در ادامه تاریخچه بلبرینگ های ایران در دانشنامه بلبرینگ صنعتیک به بررسی اولین خودروهای وارد شده به ایران میپردازیم.

اتومبیل

اولین اتومبیلی که به ایران وارد شد توسط مظفرالدین شاه پسر ناصرالدین شاه در سال ۱۹۰۰ میلادی ( ۱۲۷۹) به ایران وارد شد. مظفرالدین شاه در سفرش به بلژیک در نمایشگاه صنایع آن زمان با خودروی رنو آشنا شد و طبق یک مکالمه ثبت شده در تاریخ اولین خودروهای ایران را به قیمت اولی رایگان و دومی ۱۶۰۰ فرانک از شرکت رنو خریداری کرد. وجه این خودرو از طریق وامی که از یک بانک انگلیسی استقراض شده بود تامین شد. این خودرو ها به همراه دو مهندس فرانسوی که به عنوان راننده و تعمیر کار استخدام شده بودند از راه های زمینی به شوروی و از آنجا توسط کشتی در دریای خزر ابتدا به بندر انزلی منتقل شد، سپس از طریق راه های ناهموار آن موقع به تهران منتقل شد.

یکی از خودروها در مسیر انتقال از انزلی به تهران در راه خراب شد و در همان جا رها شد. از سرنوشت آن خودرو اطلاعات دیگری نداریم، آیا همانجا اوراق شد یا که کامل به دست فراموشی سپرده شد؟ یا بعدها به جای دیگری منتقل شد؟

خودرو دوم اما که به رنگ آبی آسمانی روایت شده است به تهران رسید. مهندسان فرانسوی جزو اولین تعمیرکاران خودرو در ایران بودند و بی شک از اولین افراد مرتبط با بلبرینگ در ایران نیز بودند.

این خودرو در جریان ترور محمدعلی شاه قاجار در دوشان تپه توسط نارنجکی که به زیر آن پرتاب شد منفجر شد و امروزه بقایایی از ان در دسترس نیست. محمد علی شاه از این سوقصد جان سالم به در برد.

در منابع متاخر از خریداری خودرو توسط احمد شاه قاجار از برند رولزرویس اسنادی در دسترس هست.

از اولین شرکت های خودروسازی مستقر در ایران میتوان به شرکت فورد آمریکا اشاره کرد که در اواخر دوره قاجار در تهران خیابان چراغ برق اقدام به افتتاح نمایندگی فروش و در ادامه تعمیرات خودرو کرد. در حدود سال های ۱۳۰۰ (۱۹۲۱)

در آن موقع دو مدل خودرو فورد لاری و فورد دور سیمی در ایران عرضه شد.

شرکت فورد از اولین فروشنده های لوازم یدکی و بلبرینگ خودرو در ایران بود.

با همه گیری استفاده از اتومبیل در بین ایرانیان کم کم مراکز کرایه گاری و کالسکه اقدام به خرید اتومبیل کردند. اولین گاری خانه تهران ها که تبدیل به گاراژ خودرو شد طبق اسناد تاریخی گاری خانه سید اسدا.. حسینی بود که اقدام به جابجایی بارها و مسافران به وسیله خودرو کرد.

کم کم به مرکزیت خیابان چراغ برق تهران گاری خانه ها تبدیل به گاراژ ماشین شدند و در این گاراژ ها اولین تعمیرکاران مشغول تعمیرات و نگهداری خودروهای آن زمان شدند.

پس صنف تعمیرکاران خودرو ها از اولین ایرانیان استفاده کننده از بلبرینگ های امروزی بودند.

در اویل دهه ۲۰ شمسی کمپانی شورلت نیز در چراغ برق تهران نمایندگی فروش و تعمیرات خود را افتتاح کرد.

اولین شرکت تولید کننده خودرو در ایران شرکت جیپ ایران بود که جیپ ۶ سیلندر کالسکه ای در در سال ۱۳۳۸ (۱۹۵۹) وارد بازار کرد و در ادامه شرکت فیات ایران بود که در سال ۱۳۳۹ (۱۹۶۰) در ایران به تولید خودرو اقدام نمود. در آن سال ها این کارخانه ها عمدتا مشغول مونتاژ خودرو در ایران بودند و اکثر قطعات وارد میشد.

حفر چاه های نفت

حفر چاه های نفت با توجه به عمق چاه ها و فشار گازهای منبسط شده فقط با اختراع ماشین آلات حفر چاه و استفاده از بلبرینگ ها در این ماشین آلات میسر شد، با توجه به سابقه نفتی کشورمان مسلما یکی از صنعت هایی که به وفور در آن از بلبرینگ استفاده شد صنعت نفت بود.

تاربخ حفر اولین چاه نفت در ایران به سال ۱۹۰۲ میلادی در زمان مظفرالدین شاه قاجار برمیگردد. طبق قراردادی شرکتی انگلیسی متعلق به آقای دارسی امتیاز حفر چاه را در این گرفته و در ابتدا به حفر چاه در منطقه چیا سرخ و شادرین مشغول شده است.

نتایج این حفاری ها نتیجه بخش نبوده ولی مسلما یکی از اولین دستگاه های دارای بلبرینگ در حین این اکتشافات وارد ایران شده و باتوجه به شرایط چاه های نفتی مستلزم تعمیر و نگهداری هم بوده است.

 پس از این حفاری ها در سال ۱۲۸۶ شمسی (۱۹۰۷) حفاری ها در منطقه مسجد سلیمان انجام شد که در حدود یکسال بعد به نفت رسید. این اولین چاه نفتی خاورمیانه بود.

 

 

هواپیماها

در سالهای استخراج نفت توسط انگلیسی ها فرودگاهی هم در شهر مسجد سلیمان توسط انگلیسی ها افتتاح شد. میتوان گفت اولین هواپیماها در ایران هم در شهر مسجد سلیمان توسط انگلیسی ها بر زمین نشستند.

در منابع دیگری هم از اولین هواپیمایی که در تهران فرود امده است اطلاعاتی در دسترس است که به سال ۱۲۹۲ شمسی (۱۹۱۳) اشاره دارد. نقل شده که این هواپیما ابتدا از روسیه  توسط فردی به نام کوزمیسنسکی با کشتی به انزلی منتقل شده و سپس به سمت تهران پرواز کرده است. در تهران پس از جست‌وجو زیاد برای محلی مناسب برای فرود بلاجبار در میدان مشق فرود امده است که باعث صدمه دیدن و خرابی بخشهایی از هواپیما شده است.

در مدت اقامت این هواپیما در تهران از مردم برای بازدید از این تکنولوژی پول گرفته می شد.

پس از تعمیرات این هواپیما طبق محاسبات این فرد روس میدان مشق فضای کافی برا به پرواز درآوردن مجدد هواپیما دارا نبود. هواپیما اوراق شد و توسط گاری به منطقه ای صاف در خارج تهران منتقل شد و در آنجا پرواز کرده و به بندر انزلی بازگشت و از انجا دوباره بار کشتی شده به روسیه باز گشت. بیشتر این تعمیرات و مونتاژ هواپیما در قسمت بدنه اتفاق افتاده است ولی در اینکه این هواپیما دارای بلبرینگ بود شکی نیست.

اولین هواپیماهای خریداری شده توسط ایران در سال ۱۳۰۱  در زمان احمد شاه قاجار وارد ایران شدند.  این هواپیماها از نمایندگی شرکت یونکرس آلمان مستقر در تهران خریداری شده بودند. در تاریخ سال های بعد از هواپیمایی چون اف ۱۳ و داکلاس دی سی-۳ آمریکایی نام برده شده است.

ساعت

ساعت ها از اولین وسیله هایی در دنیا بودند که در ساخت آنها از بلبرینگ های استفاده شد. در ایران اما روایت دیگری از ساعت و ساعت سازی نقل میشود. در کتاب جامع مفیدی در سال ۷۵۲ قمری (۱۳۵۱ میلادی) از ساعتی در شهر یزد یاد شده که توسط ابوبکر ساعت ساز یزدی ساخته شده بود و در میدان وقت الساعت یزد نزدیک مدرسه رکنیه نصب شده بود. هیچ اطلاعاتی از مکانیسم و ساختار این ساعت در دسترس نیست.

از اولین ساعت های وارد شده در ایران اسنادی در دسترس هست.

اولین ساعت شهری در سال ۱۹۰۳ میلادی توسط احمدخان مشیر السطنه از اروپا به ایران وارد شد و در مسجد مشیرالسطنه (مسجد الاقصی) واقع در خیابان مولوی تهران روی برجی نصب شد. این ساعت هنوز هم در همان مسجد موجود هست ولی سالیان سال است که متوقف شده است.

‌ این ساعت توسط کارگاهی در فرانسه شهر پاریس به صورت سفارشی تولید شده وساخت و نصب آن در ایران حدود ۱۲ سال زمان برده است. در واقع این ساعت در اواخر سال ۱۸۹۰ میلادی سفارش داده شده بود.

بعد از این ساعت، ساعت های شهری شمس العماره و ساعت مسجد جامع تهران و ساعت میدان وقت الساعت یزد در دروان قاجار وارد شدند و در سطح شهر نصب شده اند. همه این ساعت ها در حال حاضر موجود بوده و برخی از آنها پس از گذشت سالها هنوز هم در حال کار کردن میباشند و بلبرینگ های آنان در حال چرخش هست.

بی شک این ساعت های شهری جزو اولین مکانیسم های وارد شده ی دارای بلبرینگ به ایران بوده اند و شغل ساعت سازی از اولین شغل های در ارتباط  با بیرینگ ها در ایران بوده است.

چرخ خیاطی

اولین چرخ خیاطی در زمان مظفرالدین شاه به همراه یک خیاط قفقازی به عنوان سوغات از اروپا به تهران آورده شد تا با آن لباس های درباریان دوخته شود.

خیاط های معروف آن زمان در بازار امیر با نخ و سوزن مشغول به دوخت لباس بودند.

اولین چرخ خیاطی که به بازار ایران راه پیدا کرد، سر از یک عتيقه فروشی در انتهای خیابان لاله زار، در آورد. صاحب ارمنی این عتیقه فروشی بعد ۶ ماه موفق به فروش این چرخ خیاطی به یک خیاط شد.

بعدها شرکت سینگر آمریکا با برند گلدفینگر فروشگاهایی در بازار مرغی و بازار بزاز ها دایر کرد و اقدام به فروش چرخ خیاطی نمود. در این فروشگاها معلمانی آمریکایی حضور داشتن که به مراجعین نحوه استفاده از چرخ خیاطی را آموزش میدادند. در همین مراکز چرخ خیاطی ها تعمیر نیز می شدند.

 تعمیرات چرخ خیاطی و تعمیرکاران آن نیز از دسته اولین صنعتگران ایرانی بودند که با بلبرینگ ها سر و کار داشتند.

این چرخ خیاطی ها درمیان مردم به گل فینگل مشهور شدن و در اوایل شرعی بودن آن محرز نشده بود، میگفتند ممکن است نماز خواندن با لباس های دوخته شده توسط این ماشین جایز نباشد.

در ادامه به بررسی گرامافون میپردازیم

 

 گرامافون

در ابتدا به نام حافظ الصوت یا حبس الصوت در اواخر دوره ناصرالدین شاه وارد ایران شد. وسیله ای که فقط در دربار ناصرالدین شاه از ان استفاده شد. هیچ اطلاعاتی از این گرامافون و نحوه کار کردن در دسترس نیست. نمیتوانیم بگوییم حتی در ان از بلبرینگ ها استفاده شده بود.

سالها بعد در حدود سال ۱۹۰۵ میلادی(۱۲۸۴) فردی به نام ماکسیم پیک شرکتی در ایران ثبت کرد و اولین گرامافون خود را در جلو قهوه خانه ای در مرکز شهر تهران، در شرق میدان شمس العماره در معرض دید عموم قرار داد.

میدان شمس العماره محل تردد درباریان و اشراف بود. این گرامافون بعدا به صاحب قهوه خانه اهدا شد تا مردم ایران بیشتر با گرامافون آشنا بشوند. بعدها ماکسیم صدای مظفرالدین شاه و چندی از درباریان را در صفحه گرامافون ضبط کرد.

 کم کم خرید و استفاده از این محصول هم به مانند تمام محصولات وارداتی از اروپا فراگیر شد. ساعت سازان و تعمیرکاران چرخ خیاطی از اولین تعمیرکاران گرمافون ها در ایران بودند. این احتمال که این افراد در تعمیر و نگهداری گرمافون ها از بلبرینگ ها استفاده میکردند وجود دارد.

 

در این مقاله کالاهای اروپایی وارداتی به ایران قدیم رو مورد بررسی قرار دادیم و با پیگیری تاریخچه آن اولین بلبرینگ های وارد شده به ایران و اولین افرادی که از بلبرینگ استفاده کردند رو به صورت تقریبی شناسایی کردیم.

طبق مقاله بالا اولین بلبرینگ ها در قالب کالسکه ها وارد ایران شد و چند دوری دور میدان ارگ چرخید و بازایستاد. در ادامه در دوچرخه ها در کوچه و بازار های ایران گشت و دوست وکلا و رعیا و شاگرد مغازه ها شد و سپس در مولدهای برق چرخید و شب های تاریک ناصری را زینت بخشید، بعد از آن در سفری دور و دراز از فرانسه در قالب خودرو وارد ایران شد و سالها همسفر شاهان و اشراف شد.

در ادامه چرخش هایش خود را در سرزمین های نفت خیز ایران یافت و در حفر چاه های نفتی به خدمت گرفته شد. در قالب ساعتی شهری از فرانسه به ایران رسید و بر فراز برج های بلند نصب شد و با صدای تیک تیک و چرخش خود اهمیت نظم و زمان را به مردمان آن دوران آموخت. در سالهای بعد اما لباس دخترکان و پسرکان ایران زمین را دوخت و در قهوه خانه ها چرخید و صدای تصنیف هایش مرحم مردم آزرده ان دوران شد. مردمانی که حتی برای دیدن دوچرخه مجبور به پرداخت پول بودند. در ایران قدیم حتی استفاده از تکنولوژی های روز دنیا در گرو اماها و اگرها بوده است.

در ادامه اما می پردازیم به اولین بلبرینگ فروشی های ایران که در مغازه هایشان فقط بلبرینگ فروختند و کوشیدن در پیشرفت صنعت ایران به نوبه خود نقشی ایفا کنند..

با سپاس از همراهی شما در این بخش از دانشنامه بلبرینگ صنعتیک…

تاریخ بلبرینگ ایران بخش دوم- ظهور بلبرینگ فروشی ها

این مقاله چکیده ای از عمر و فعالیت و تلاش انسان های شریفی است که برای تعالی کشورمان ایران، از عمر و سرمایه خود مایه گذاشته اند. مجموعه نوپا صنعتیک در رقم خوردن این تاریخ هیچ نقشی نداشته و صرفا بخشی از این تاریخ شفاهی را به صورت مکتوب در خدمت علاقمندان قرار داده است. 

عناوین:

1. تاریخچه خیابان ناظم الاطبا و کوچه نفیسی

2. ورود خودروها

3. کهنه فروشان

4. ورود هندی ها

5. نو فروشان

6. اولین بلبرینگ فروشی ایران

7. ورود کمپانی های بلبرینگ فروشی به ایران

 

بیشترین قسمت تاریخ بلبرینگ ایران در خیابان ناظم الاطبا رقم خورده است، اسم این خیابان اما از القاب پزشک بزرگ دوران قاجار، به عاریه گرفته شده است.

خیابان ناظم الاطباء و کوچه نفیسی

این خیابان و کوچه داخل آن به پاس زحمات میرزا علی اکبر خان نفیسی (طبیب شاهان ایرانی با اصالتی کرمانی، یکی از بنیان گذاران طب نوین، از خانواده ای که نسل در نسل طبیب بودند) ناظم الاطبا و نفیسی نامگذاری شده اند.

خیابان ناظم الاطبا از دو قسمت شمالی و جنوبی و کوچه نفیسی تشکیل شده است.

 عمر میرزا علی اکبر خان نفیسی سراسر به خدمت مردم گذشت و از جمله کارهای قابل ستایش ایشان، تاسیس چندین بیمارستان در تهران و مشهد و تاسیس مدرسه و تالیف کتب پزشکی و فرهنگنامه و کمک به امضا شدن فرمان مشروطیت و… بوده است‌.

 شاید انتظار میرفت به پاس خدمات ایشان و تربیت آن حجم از شاگردان توسط این استاد، خیابان ناظم الاطبا مرکز علوم و خدمات درمانی ایران باشد ولی دست بر قضا این خیابان سنگ فرش  در اواسط دهه بیست شد مرکز لوازم یدکی و بلبرینگ ایران، تا اسم یک پزشک و تاریخ یک صنعت باهم همراه باشند.

آنطور که قدیمی های بازار نقل کردند این کوچه در ابتدا پذیرای منازل مسکونی مردمان قدیم ایران بوده است.  خیابانی سنگ فرش با خانه هایی کاهگلی و اصطبل هایی مملو از چهارپایان و چند مسافرخانه و هتل برای مهمانان قدیم تهران.

 پای صحبت  قدیمی های بازار که می نشینی، هر کدام خاطره ای از تخریب منازل ناظم الاطبا و ساخت مغازه ها دارند، خاطراتی مشترک از هتلها و مسافرخانه هایی که اینک در این وهله از تاریخ ایران، پاساژهایی انباشته از بلبرینگ هستند و نبض صنعت ایران در آنها جریان دارد.

ورود خودروها

 پس از ورود اولین خودروها به ایران، این محصول فرنگی به تدریج در دهه بیست همه گیر شد.

با ورود نمایندگی های خودروسازان غربی و استقرار آنها در تهران صنف لوازم یدکی و در کنار آن بلبرینگ پا به عرصه ظهور گذاشت.

 با توجه به ایجاد گاراژها برای حمل مسافر و بار و با توجه به بی کیفیتی جاده های آن زمان و مهارت راننده ها در نبود آموزشی مناسب، میزان خرابی خودروها بسیار بالا بوده است.

با مشاهدات خودروهای موجود در موزه های خودرو تهران و یزد و کاخ سعدآباد میتوان به این نتیجه رسید که، سیستم های تعلیق خودروها در اوایل این صنعت آنچنان مناسب نبوده و در ایران قدیم مالکان این خودروها در جاده های خاکی پر از دست انداز و چاله، برای حفظ سلامت خودروها، چالش های بزرگی را تجربه میکردند.

بسیاری از خودروها خراب شده و در راه میماندند.

همانطور که در بخش اول تاریخ بلبرینگ ایران اشاره شد، در اواخر دوره قاجار شرکت فورد آمریکا اقدام به ورود به بازار ایران کرد و اولین نمایندگی خود را در خیابان چراغ برق افتتاح کرد.

این شرکت با دو محصول فورد لاری و فورد دورسیمی وارد بازار ایران شده بود. با فروش بیشتر این خودرو ها در ایران، صنف کالسکه چی ها و مالکان کالسکه خانه ها، کم کم اقدام به خرید خودرو و جایگزینی آن با کالسکه ها و گاری ها کردند. همراه این خوردرو ها یک جعبه لوازم یدکی هم به خریدارن تحویل می شد.

اولین تعمیرگاه ها و تعمیرکاران ایرانی که شروع به تعمیرات خودروها با وسایل اوراقی و استوک کردند، در همین گاراژ ها مستقر شدند.

کهنه فروشان

 به تدریج با بالا رفتن تعداد خودروهای خراب و در راه مانده در دهه بیست شمسی، صنفی پا به عرصه وجود گذاشت به نام کهنه فروشان یا استوک فروشان. تجمع این اصناف در شهر تهران خیابان ری و خیابان شاه آن موقع بود. 

یکی از پیشکسوتان صنف بلبرینگ که افتخار حضور در خدمت ایشان را داشتیم و علیرغم اصرار ما درخواست نمودند اسمی از ایشان در این مقاله آورده نشود، در مصاحبه ها عنوان کردند که در دروان کودکی خود (اواسط دهه بیست)  مرسوم بوده، کودکان آن زمان از چوب روروک بسازند که چرخ ها و محور چوبی داشت، برای این روروک های دست ساز خودشان از کهنه فروشان خیابان شاه، بلبرینگ استوک خریداری میکردند. بلبرینگ به اندازه های تقریبی ۶۰۰۶ به قیمت یک قران.

در مصاحبه ها با  دیگر پیشکسوتان صنف بلبرینگ به اطلاعاتی دیگر از تاریخچه بلبرینگ ایران در میدان قونقای تبریز دست یافتیم.

مغازه ای  که توسط  مرحوم حاج مصطفی شادرس در سال ۱۳۲۰ در شهر تبریز تاسیس شده بود و در این منطقه مشغول به، فروش و تامین نیازهای لوازم یدکی و بلبرینگ و… مردمان آن منطقه بود. وجود این مغازه حکایت از شکل گیری این صنف در آن دوران در جای جای ایران دارد. البته نه به شکل امروزی آن، بلکه به صورت استوک فروشی لوازم خودرو.

عمده ی فروش این صنف در آن موقع خرید و فروش لوازم یدکی و بلبرینگ های استوک خودروهای آمریکایی بود که از خودروهای خراب و در راه مانده اوراق شده بودند.

در تمامی تحقیقات خود  مدرک معتبری دال بر فروش قطعات یدکی توسط خود شرکت فورد در ایران پیدا نکردیم. ظاهرا این شرکت فقط در فروش خودرو فعالیت داشته است.

ورود هندی ها

 در اول دهه ۳۰ اما صنف کهنه فروشان متحول شد. با ورود سیرک های هندی دوره گرد به ایران و آشنایی انها با بازار ایران که در آن دوره مملو از برند های مختلف خودروهای وارداتی شده بود ، داستان صنف لوازم یدکی در ایران آغاز شد. هندی ها در سفرهای خود به جای جای دنیا لوازم یدکی های نو ماشین ها را به ایران وارد کردند. کهنه فروشان این لوازم را از هندی ها خریداری کرده و به مشتری های خود عرضه میکردند. با گسترش این بازار و رشد فزاینده تقاضا برای لوازم یدکی نو در بازار، کم کم هندی ها پای ثابت بازار ایران  شدند.

نو فروشان

در آن دوران از دل استوک فروشی های خیابان ری و خیابان شاه  صنف جدیدی توسط هندی های مهاجر به نام نو فروشی ظهور کرد. نو فروشان  همان لوازم یدکی فروش ها بودند که در آن دروان جزو معتبرترین اصناف بازار بودند. محوریت نو فروشان اما خیابان ناظم الاطبا بود. یکی از عمده ترین دلایل مرکزیت یافتن این خیابان وجود مسافرخانه ها و رفت و آمد های هندی ها به این مسافرخانه بود.  

در تمامی پاساژ های آن دوران خیابان ناظم الاطبا،  مغازه های لوازم یدکی فروشی به تدریج افتتاح شدند.

در این میان اما با پرس و جوی فراوان موفق شدیم اولین فروشگاهی که به صورت تخصصی در خیابان ناظم الاطبا به فروش بلبرینگ اقدام کرد و این صنف را از لوازم یدکی جدا کرد را بیابیم.

اولین بلبرینگ فروش ایران

اولین مغازه بلبرینگ فروشی به ابتکار مرحوم حاج سید حسین رضوی در حدود سال های ۱۳۳۰ افتتاح شد. ایشان اصالتا مشهدی بودند و از تحصیل کرده های مکتبی آن دوران بودند که در دوران جوانی به حرفه حسابداری نزد تجار هندی مشغول بودند.

در گفتگوهایمان با آقای علی اکبر رضوی پسر مرحوم حاج حسین دریافتیم که ایشان همواره از دغدغه ایرانی کردن این کسب و کار صحبت به میان می آوردند. نتیجه تلاش ها و دغدغه های ایشان در کنار نبوغ و ابتکارشان با تاسیس فروشگاهی به نام فارس بلبرینگ باعث جدایی صنف بلبرینگ از لوازم یدکی شد.

این مغازه در بخشی از منزل شاهزاده تاج بخش ساخته و تاسیس شد. آقای علی اکبر رضوی نقل میکنند که مرحوم پدرشان پس از خرید این ملک در خیابان ناظم الاطبا اقدام به تخریب ورودی اصطبل این خانه کرده و در همان جا مغازه خود را بنا کردند.

در این مغازه بزرگان صنف به صورت استاد شاگردی بلبرینگ فروشی را آغاز کردند. از شاگردان آقای رضوی  آقایان سپهسالاری و قربان زاده و  خداپرست و..‌ بودند که هر کدام در ادامه یافتن تاریخ این صنف نقش بسزایی ایفا کردند.

ورود کمپانی های بلبرینگ به ایران

ZKL

اولین کمپانی بلبرینگ فروش که در ایران اقدام به فروش بلبرینگ نمود، کمپانی ایران اوشگودا بود که بلبرینگ های برندZKL چکسلواکی را وارد ایران کرد.

SKF

پس از شرکت ایران اشگودا، شرکت ایران سوئد در خیابان سوم اسفند اقدام به تاسیس دفتر و فروش بلبرینگ های خود با برند SKF  در ایران کرد.  این شرکت چندین نماینده در سطح بازار تهران داشت که از آنها میتوان به  آقای نصیر پور نماینده کمپانی ولو و زامیاد در خیابان چراغ برق و اقای هاشم توکلی در خیابان چراغ برق و… اشاره نمود.

FAG

در ادامه اما برند  FAG آلمان توسط شرکت پرسال کو با مدیریت مهندس میترا وارد ایران شد. محل اولیه دفتر مهندس میترا در خیابان ناصر خسرو در سرای کاظمیه بود که در معیت همسر خود خانم نیک روان با اصالت آلمانی اقدام به واردات این برند کردند. بعدها دفتر و فروشگاه ایشان به خیابان اکباتان روبروی آموزش و پرورش انتقال یافت. این فروشگاه در حال حاضر نیز بلبرینگ فروشی است و با مدیریت آقای سلیمی به عرضه انواع بلبرینگ ادامه می‌دهد.

STEYR

در ادامه تاریخ بلبرینگ ایران زمین، شرکت ایران دین با برند اشتایر وارد بازار شد.

RHB

 برند RHB  انگلیس توسط موسیو نعمار از اعراب مهاجر یهودی به ایران وارد شد. همه بلبرینگ های RHB  با استاندارهای اینچیک وارد میشدند.

TIMKEN

برند TIMKENتوسط کارگزار این شرکت در ایران به نام آقای جیمیک بابایان از مغازه های بلبرینگ فروشی ناظم الاطبا سفارش میگرفت و اقدام به واردات سفارشات تاجران میکرد. ایشان بعد ها برندهای FAFNIR آمریکا و FBC انگلیس را به صورت سفارشی وارد میکردند.

GPZ

برند GPZ توسط شرکت ایران اوریانت به مدیریت آقای مجید رحیم کریمی  و اعراب جهودی مهاجر وارد ایران شد. مغازه ایشان در نبش پاساژ بازرگانان بود.

NACHI

در دهه ۴۰ با رونق فعالیت های شرکتها و کارخانجات و صنایع گوناگون بازار بلبرینگ ایران شاهد حضور بازرگانان ژاپنی در کوچه ناظم الاطبا بود. اغلب این ژاپنی ها به صورت ویزیتور در کوچه ناظم الاطبا فعالیت میکردند و اقدام به گرفتن سفارشات تجار ایرانی کرده و سفارشات آنها را از ژاپن به ایران ارسال میکردند.

در حضور برندهای مطرح دنیا ژاپنی ها امید چندانی به فروش بلبرینگ های خود در بازار ایران نداشتند و اگر از مغازه ای میتوانستند سفارش بگیرند بسیار مسرور میشدند. در خاطرات تجار آن دوره از حضور ژاپنی ها در بازار تهران،  ویزیتورهایی به یاد مانده اند، با کیسه های پر از اشانتیون و هدایا که تمام تلاش خود را برای فروش محصولاتشان در ایران میکردند.

اولین برند ژاپنی که به بازار ایران راه یافت برند ناچی بود.

TAM

در ادامه بلبرینگ TAM از کشور چین توسط نماینده این شرکت اقای لوکال به ایران وارد شد که به دلیل کیفیت کم این برند موفقیت چندانی در بازار آن دوره ایران نداشت.

URB

 در سال ۱۳۴۸ مرحوم حاج حسین شادرس موفق به اخذ نمایندگی و واردات برند URB رومانی شدند و فروشگاه خود را در نبش پاساژ مبصر تاسیس کردند.

IBC

 شرکت گسترش صنعت بلبرینگ ایران (IBC) در هشتم آبان ماه ۱۳۴۸ با مشاركت شركت SKF سوئد، در تبریز تأسیس شد. این کارخانه، بلبرینگ و رولر برینگ‌های مخروطی مورد نیاز صنایع خودروسازی ایران را تولید میکرد .

 

شركتی با مساحت بیش از ۱۴ هکتار که بالغ بر ۶/۳ میلیون عدد از بلبرینگ و رولر برینگ‌ مخروطی و همچنین بالغ بر ۱۲ میلیون عدد انواع ساچمه و رولرهای مخروطی در سایزهای مختلف تولید میکرد.

NTN

آقای وهاب زاده نماینده شرکت BMW  در ایران که خودروهای این شرکت را در ایران به فروش میرساندند در سال ۵۳ اقدام به واردات برند NTN ژاپن کردند. با توجه به حجم واردات ایشان تا چند سال پیش هم از انبارهای ایشان بلبرینگ های این برند به فروش می رسید.

MGM

برند MGM  مجارستان توسط آقای سپهسالاری در سال ۵۶ وارد ایران شد و در بین تجار ایرانی عرضه گردید. ایشان مدیریت فروشگاه سپه بلبرینگ را در نبش کوچه نفیسی عهده دار بودند.

مجموعه صنعتیک برای نگارش این مقاله افتخار حضور در محضر بزرگان این صنف را داشت و حجم زیادی از این اطلاعات که هم اکنون اینجا نگاشته شده است بخشی از عمر این عزیزان بوده است. علی رغم اصرار ما این بزرگواران حاضر نشدن فعلا اسمی از ایشان در این مقاله مصاحبه محور ذکرشود، ولی هم بر ما، هم بر خواننده های عزیز واجب است ثمره عمر این پیشکسوتان صنف بلبرینگ را ارج بنهیم و این بخش از تاریخ صنعت ایران که بدست این عزیزان و تلاش های خستگی ناپذیر ایشان رقم خورده است را حفظ کنیم.

مجموعه صنعتیک بار دیگر از همه این بزرگواران نهایت تشکر را اعلام میدارد. با آرزوی سلامتی و تندرستی برای تک تک این تاریخ آفرینان این بخش از تاریخچه بلبرینگ ایران را پایان میدهیم.