تاریخ بلبرینگ ایران بخش دوم- ظهور بلبرینگ فروشی ها
این مقاله چکیده ای از عمر و فعالیت و تلاش انسان های شریفی است که برای تعالی کشورمان ایران، از عمر و سرمایه خود مایه گذاشته اند. مجموعه نوپا صنعتیک در رقم خوردن این تاریخ هیچ نقشی نداشته و صرفا بخشی از این تاریخ شفاهی را به صورت مکتوب در خدمت علاقمندان قرار داده است.
عناوین:
1. تاریخچه خیابان ناظم الاطبا و کوچه نفیسی
2. ورود خودروها
3. کهنه فروشان
4. ورود هندی ها
5. نو فروشان
6. اولین بلبرینگ فروشی ایران
7. ورود کمپانی های بلبرینگ فروشی به ایران
بیشترین قسمت تاریخ بلبرینگ ایران در خیابان ناظم الاطبا رقم خورده است، اسم این خیابان اما از القاب پزشک بزرگ دوران قاجار، به عاریه گرفته شده است.
خیابان ناظم الاطباء و کوچه نفیسی
این خیابان و کوچه داخل آن به پاس زحمات میرزا علی اکبر خان نفیسی (طبیب شاهان ایرانی با اصالتی کرمانی، یکی از بنیان گذاران طب نوین، از خانواده ای که نسل در نسل طبیب بودند) ناظم الاطبا و نفیسی نامگذاری شده اند.
خیابان ناظم الاطبا از دو قسمت شمالی و جنوبی و کوچه نفیسی تشکیل شده است.
عمر میرزا علی اکبر خان نفیسی سراسر به خدمت مردم گذشت و از جمله کارهای قابل ستایش ایشان، تاسیس چندین بیمارستان در تهران و مشهد و تاسیس مدرسه و تالیف کتب پزشکی و فرهنگنامه و کمک به امضا شدن فرمان مشروطیت و… بوده است.
شاید انتظار میرفت به پاس خدمات ایشان و تربیت آن حجم از شاگردان توسط این استاد، خیابان ناظم الاطبا مرکز علوم و خدمات درمانی ایران باشد ولی دست بر قضا این خیابان سنگ فرش در اواسط دهه بیست شد مرکز لوازم یدکی و بلبرینگ ایران، تا اسم یک پزشک و تاریخ یک صنعت باهم همراه باشند.
آنطور که قدیمی های بازار نقل کردند این کوچه در ابتدا پذیرای منازل مسکونی مردمان قدیم ایران بوده است. خیابانی سنگ فرش با خانه هایی کاهگلی و اصطبل هایی مملو از چهارپایان و چند مسافرخانه و هتل برای مهمانان قدیم تهران.
پای صحبت قدیمی های بازار که می نشینی، هر کدام خاطره ای از تخریب منازل ناظم الاطبا و ساخت مغازه ها دارند، خاطراتی مشترک از هتلها و مسافرخانه هایی که اینک در این وهله از تاریخ ایران، پاساژهایی انباشته از بلبرینگ هستند و نبض صنعت ایران در آنها جریان دارد.
ورود خودروها
پس از ورود اولین خودروها به ایران، این محصول فرنگی به تدریج در دهه بیست همه گیر شد.
با ورود نمایندگی های خودروسازان غربی و استقرار آنها در تهران صنف لوازم یدکی و در کنار آن بلبرینگ پا به عرصه ظهور گذاشت.
با توجه به ایجاد گاراژها برای حمل مسافر و بار و با توجه به بی کیفیتی جاده های آن زمان و مهارت راننده ها در نبود آموزشی مناسب، میزان خرابی خودروها بسیار بالا بوده است.
با مشاهدات خودروهای موجود در موزه های خودرو تهران و یزد و کاخ سعدآباد میتوان به این نتیجه رسید که، سیستم های تعلیق خودروها در اوایل این صنعت آنچنان مناسب نبوده و در ایران قدیم مالکان این خودروها در جاده های خاکی پر از دست انداز و چاله، برای حفظ سلامت خودروها، چالش های بزرگی را تجربه میکردند.
بسیاری از خودروها خراب شده و در راه میماندند.
همانطور که در بخش اول تاریخ بلبرینگ ایران اشاره شد، در اواخر دوره قاجار شرکت فورد آمریکا اقدام به ورود به بازار ایران کرد و اولین نمایندگی خود را در خیابان چراغ برق افتتاح کرد.
این شرکت با دو محصول فورد لاری و فورد دورسیمی وارد بازار ایران شده بود. با فروش بیشتر این خودرو ها در ایران، صنف کالسکه چی ها و مالکان کالسکه خانه ها، کم کم اقدام به خرید خودرو و جایگزینی آن با کالسکه ها و گاری ها کردند. همراه این خوردرو ها یک جعبه لوازم یدکی هم به خریدارن تحویل می شد.
با این تفاسیر صنفی به نام گاراژدارها شکل گرفت که مجبور به تعمیرات و نگهداری مستمر ماشین های خود بود.
اولین تعمیرگاه ها و تعمیرکاران ایرانی که شروع به تعمیرات خودروها با وسایل اوراقی و استوک کردند، در همین گاراژ ها مستقر شدند.
کهنه فروشان
به تدریج با بالا رفتن تعداد خودروهای خراب و در راه مانده در دهه بیست شمسی، صنفی پا به عرصه وجود گذاشت به نام کهنه فروشان یا استوک فروشان. تجمع این اصناف در شهر تهران خیابان ری و خیابان شاه آن موقع بود.
یکی از پیشکسوتان صنف بلبرینگ که افتخار حضور در خدمت ایشان را داشتیم و علیرغم اصرار ما درخواست نمودند اسمی از ایشان در این مقاله آورده نشود، در مصاحبه ها عنوان کردند که در دروان کودکی خود (اواسط دهه بیست) مرسوم بوده، کودکان آن زمان از چوب روروک بسازند که چرخ ها و محور چوبی داشت، برای این روروک های دست ساز خودشان از کهنه فروشان خیابان شاه، بلبرینگ استوک خریداری میکردند. بلبرینگ به اندازه های تقریبی ۶۰۰۶ به قیمت یک قران.
در مصاحبه ها با دیگر پیشکسوتان صنف بلبرینگ به اطلاعاتی دیگر از تاریخچه بلبرینگ ایران در میدان قونقای تبریز دست یافتیم.
مغازه ای که توسط مرحوم حاج مصطفی شادرس در سال ۱۳۲۰ در شهر تبریز تاسیس شده بود و در این منطقه مشغول به، فروش و تامین نیازهای لوازم یدکی و بلبرینگ و… مردمان آن منطقه بود. وجود این مغازه حکایت از شکل گیری این صنف در آن دوران در جای جای ایران دارد. البته نه به شکل امروزی آن، بلکه به صورت استوک فروشی لوازم خودرو.
عمده ی فروش این صنف در آن موقع خرید و فروش لوازم یدکی و بلبرینگ های استوک خودروهای آمریکایی بود که از خودروهای خراب و در راه مانده اوراق شده بودند.
در تمامی تحقیقات خود مدرک معتبری دال بر فروش قطعات یدکی توسط خود شرکت فورد در ایران پیدا نکردیم. ظاهرا این شرکت فقط در فروش خودرو فعالیت داشته است.
ورود هندی ها
در اول دهه ۳۰ اما صنف کهنه فروشان متحول شد. با ورود سیرک های هندی دوره گرد به ایران و آشنایی انها با بازار ایران که در آن دوره مملو از برند های مختلف خودروهای وارداتی شده بود ، داستان صنف لوازم یدکی در ایران آغاز شد. هندی ها در سفرهای خود به جای جای دنیا لوازم یدکی های نو ماشین ها را به ایران وارد کردند. کهنه فروشان این لوازم را از هندی ها خریداری کرده و به مشتری های خود عرضه میکردند. با گسترش این بازار و رشد فزاینده تقاضا برای لوازم یدکی نو در بازار، کم کم هندی ها پای ثابت بازار ایران شدند.
نو فروشان
در آن دوران از دل استوک فروشی های خیابان ری و خیابان شاه صنف جدیدی توسط هندی های مهاجر به نام نو فروشی ظهور کرد. نو فروشان همان لوازم یدکی فروش ها بودند که در آن دروان جزو معتبرترین اصناف بازار بودند. محوریت نو فروشان اما خیابان ناظم الاطبا بود. یکی از عمده ترین دلایل مرکزیت یافتن این خیابان وجود مسافرخانه ها و رفت و آمد های هندی ها به این مسافرخانه بود.
در تمامی پاساژ های آن دوران خیابان ناظم الاطبا، مغازه های لوازم یدکی فروشی به تدریج افتتاح شدند.
در این میان اما با پرس و جوی فراوان موفق شدیم اولین فروشگاهی که به صورت تخصصی در خیابان ناظم الاطبا به فروش بلبرینگ اقدام کرد و این صنف را از لوازم یدکی جدا کرد را بیابیم.
اولین بلبرینگ فروش ایران
اولین مغازه بلبرینگ فروشی به ابتکار مرحوم حاج سید حسین رضوی در حدود سال های ۱۳۳۰ افتتاح شد. ایشان اصالتا مشهدی بودند و از تحصیل کرده های مکتبی آن دوران بودند که در دوران جوانی به حرفه حسابداری نزد تجار هندی مشغول بودند.
در گفتگوهایمان با آقای علی اکبر رضوی پسر مرحوم حاج حسین دریافتیم که ایشان همواره از دغدغه ایرانی کردن این کسب و کار صحبت به میان می آوردند. نتیجه تلاش ها و دغدغه های ایشان در کنار نبوغ و ابتکارشان با تاسیس فروشگاهی به نام فارس بلبرینگ باعث جدایی صنف بلبرینگ از لوازم یدکی شد.
این مغازه در بخشی از منزل شاهزاده تاج بخش ساخته و تاسیس شد. آقای علی اکبر رضوی نقل میکنند که مرحوم پدرشان پس از خرید این ملک در خیابان ناظم الاطبا اقدام به تخریب ورودی اصطبل این خانه کرده و در همان جا مغازه خود را بنا کردند.
در این مغازه بزرگان صنف به صورت استاد شاگردی بلبرینگ فروشی را آغاز کردند. از شاگردان آقای رضوی آقایان سپهسالاری و قربان زاده و خداپرست و.. بودند که هر کدام در ادامه یافتن تاریخ این صنف نقش بسزایی ایفا کردند.
ورود کمپانی های بلبرینگ به ایران
ZKL
اولین کمپانی بلبرینگ فروش که در ایران اقدام به فروش بلبرینگ نمود، کمپانی ایران اوشگودا بود که بلبرینگ های برندZKL چکسلواکی را وارد ایران کرد.
SKF
پس از شرکت ایران اشگودا، شرکت ایران سوئد در خیابان سوم اسفند اقدام به تاسیس دفتر و فروش بلبرینگ های خود با برند SKF در ایران کرد. این شرکت چندین نماینده در سطح بازار تهران داشت که از آنها میتوان به آقای نصیر پور نماینده کمپانی ولو و زامیاد در خیابان چراغ برق و اقای هاشم توکلی در خیابان چراغ برق و… اشاره نمود.
FAG
در ادامه اما برند FAG آلمان توسط شرکت پرسال کو با مدیریت مهندس میترا وارد ایران شد. محل اولیه دفتر مهندس میترا در خیابان ناصر خسرو در سرای کاظمیه بود که در معیت همسر خود خانم نیک روان با اصالت آلمانی اقدام به واردات این برند کردند. بعدها دفتر و فروشگاه ایشان به خیابان اکباتان روبروی آموزش و پرورش انتقال یافت. این فروشگاه در حال حاضر نیز بلبرینگ فروشی است و با مدیریت آقای سلیمی به عرضه انواع بلبرینگ ادامه می‌دهد.
STEYR
در ادامه تاریخ بلبرینگ ایران زمین، شرکت ایران دین با برند اشتایر وارد بازار شد.
RHB
برند RHB انگلیس توسط موسیو نعمار از اعراب مهاجر یهودی به ایران وارد شد. همه بلبرینگ های RHB با استاندارهای اینچیک وارد میشدند.
TIMKEN
برند TIMKENتوسط کارگزار این شرکت در ایران به نام آقای جیمیک بابایان از مغازه های بلبرینگ فروشی ناظم الاطبا سفارش میگرفت و اقدام به واردات سفارشات تاجران میکرد. ایشان بعد ها برندهای FAFNIR آمریکا و FBC انگلیس را به صورت سفارشی وارد میکردند.
GPZ
برند GPZ توسط شرکت ایران اوریانت به مدیریت آقای مجید رحیم کریمی و اعراب جهودی مهاجر وارد ایران شد. مغازه ایشان در نبش پاساژ بازرگانان بود.
NACHI
در دهه ۴۰ با رونق فعالیت های شرکتها و کارخانجات و صنایع گوناگون بازار بلبرینگ ایران شاهد حضور بازرگانان ژاپنی در کوچه ناظم الاطبا بود. اغلب این ژاپنی ها به صورت ویزیتور در کوچه ناظم الاطبا فعالیت میکردند و اقدام به گرفتن سفارشات تجار ایرانی کرده و سفارشات آنها را از ژاپن به ایران ارسال میکردند.
در حضور برندهای مطرح دنیا ژاپنی ها امید چندانی به فروش بلبرینگ های خود در بازار ایران نداشتند و اگر از مغازه ای میتوانستند سفارش بگیرند بسیار مسرور میشدند. در خاطرات تجار آن دوره از حضور ژاپنی ها در بازار تهران، ویزیتورهایی به یاد مانده اند، با کیسه های پر از اشانتیون و هدایا که تمام تلاش خود را برای فروش محصولاتشان در ایران میکردند.
اولین برند ژاپنی که به بازار ایران راه یافت برند ناچی بود.
TAM
در ادامه بلبرینگ TAM از کشور چین توسط نماینده این شرکت اقای لوکال به ایران وارد شد که به دلیل کیفیت کم این برند موفقیت چندانی در بازار آن دوره ایران نداشت.
URB
در سال ۱۳۴۸ مرحوم حاج حسین شادرس موفق به اخذ نمایندگی و واردات برند URB رومانی شدند و فروشگاه خود را در نبش پاساژ مبصر تاسیس کردند.
IBC
شرکت گسترش صنعت بلبرینگ ایران (IBC) در هشتم آبان ماه ۱۳۴۸ با مشاركت شركت SKF سوئد، در تبریز تأسیس شد. این کارخانه، بلبرینگ و رولر برینگ‌های مخروطی مورد نیاز صنایع خودروسازی ایران را تولید میکرد .
شركتی با مساحت بیش از ۱۴ هکتار که بالغ بر ۶/۳ میلیون عدد از بلبرینگ و رولر برینگ مخروطی و همچنین بالغ بر ۱۲ میلیون عدد انواع ساچمه و رولرهای مخروطی در سایزهای مختلف تولید میکرد.
NTN
آقای وهاب زاده نماینده شرکت BMW در ایران که خودروهای این شرکت را در ایران به فروش میرساندند در سال ۵۳ اقدام به واردات برند NTN ژاپن کردند. با توجه به حجم واردات ایشان تا چند سال پیش هم از انبارهای ایشان بلبرینگ های این برند به فروش می رسید.
MGM
برند MGM مجارستان توسط آقای سپهسالاری در سال ۵۶ وارد ایران شد و در بین تجار ایرانی عرضه گردید. ایشان مدیریت فروشگاه سپه بلبرینگ را در نبش کوچه نفیسی عهده دار بودند.
مجموعه صنعتیک برای نگارش این مقاله افتخار حضور در محضر بزرگان این صنف را داشت و حجم زیادی از این اطلاعات که هم اکنون اینجا نگاشته شده است بخشی از عمر این عزیزان بوده است. علی رغم اصرار ما این بزرگواران حاضر نشدن فعلا اسمی از ایشان در این مقاله مصاحبه محور ذکرشود، ولی هم بر ما، هم بر خواننده های عزیز واجب است ثمره عمر این پیشکسوتان صنف بلبرینگ را ارج بنهیم و این بخش از تاریخ صنعت ایران که بدست این عزیزان و تلاش های خستگی ناپذیر ایشان رقم خورده است را حفظ کنیم.
مجموعه صنعتیک بار دیگر از همه این بزرگواران نهایت تشکر را اعلام میدارد. با آرزوی سلامتی و تندرستی برای تک تک این تاریخ آفرینان این بخش از تاریخچه بلبرینگ ایران را پایان میدهیم.
چه خوب که این تاریخ شفاهی قبل انقلاب رو مکتوب کردین.